Trí tuệ nhân tạo – những lợi ích và hạn chế

 

Trong kỷ nguyên số, Trí tuệ nhân tạo (AI) đã trở thành một trong những công nghệ có sức ảnh hưởng mạnh mẽ nhất đến mọi lĩnh vực của đời sống xã hội. Từ giáo dục, y tế, sản xuất cho đến thương mại điện tử, AI đang dần thay đổi cách chúng ta làm việc, học tập và ra quyết định. Tuy nhiên, bên cạnh những lợi ích vượt trội, AI cũng đặt ra không ít thách thức và hạn chế cần được nhìn nhận một cách khách quan khi sử dụng nó trên thực tế. Điều quan trọng là chúng ta cần tránh cái nhìn cực đoan về AI, hoặc quá thần tượng nó (như đề xuất đưa AI vào dạy ở bậc tiểu học) và chỉ thấy những lợi ích tuyệt vời mà quên mất những hiểm họa bên dưới, hoặc quá đề phòng và lo sợ các tác động tiêu cực của AI (như cấm đoán việc sử dụng), lo ngại AI chiếm mất việc làm, học sinh mất khả năng suy nghĩ độc lập, con người bị kiểm soát bởi máy móc… mà không nhận ra những tiềm năng to lớn của công nghệ này. Dưới đây là tóm tắt một vài lợi ích và hạn chế của AI để chúng ta cùng hiểu một cách toàn diện về AI, từ đó có những quyết định sử dụng công nghệ này một cách đúng đắn, nhằm đạt được hiệu quả trong học tập và làm việc.

1. Những lợi ích của AI

·       Trong quản lý và ra quyết định: AI hỗ trợ phân tích dữ liệu lớn (Big Data) nhanh chóng, giúp nhà quản lý đưa ra quyết định chính xác hơn. Các hệ thống dự báo dựa trên AI có thể nhận diện xu hướng thị trường, hành vi khách hàng, từ đó tối ưu hóa chiến lược kinh doanh.

·       Trong giáo dục: AI tạo ra các nền tảng học tập cá nhân hóa, kết hợp với e-learning, AI giúp sinh viên học theo tốc độ và phong cách học tập của riêng mình. AI cũng có thể là công cụ chấm điểm tự động và là trợ lý ảo giúp giảng viên tiết kiệm thời gian, tập trung vào việc phát triển nội dung bài giảng và tương tác với người học.

·       Trong y tế: AI hỗ trợ bác sĩ trong việc chẩn đoán bệnh qua hình ảnh y khoa (như X-quang, MRI) với độ chính xác cao. Ngoài ra, các hệ thống AI có thể dự đoán nguy cơ bệnh tật dựa trên hồ sơ sức khỏe của bệnh nhân, giúp bệnh viện đưa ra các biện pháp phòng ngừa sớm.

·       Trong sản xuất và logistics: Robot AI giúp tăng năng suất, giảm sai sót trong dây chuyền sản xuất, đặc biệt đối với các công việc nặng nhọc, nguy hiểm mà công nhân con người không muốn làm. Bên cạnh đó, AI còn giúp tối ưu hóa chuỗi cung ứng, lên kế hoạch sản xuất, quản lý kho, giảm chi phí vận hành và nâng cao hiệu quả phân phối, giao hàng.

·       Trong đời sống hàng ngày: Các trợ lý ảo (như chatbot, voice assistant) giúp con người xử lý công việc nhanh hơn, hiệu quả hơn. Ngoài ra, AI trong thương mại điện tử còn giúp gợi ý các sản phẩm phù hợp theo nhu cầu khách hàng, giúp nâng cao trải nghiệm khách hàng.

2. Một vài hạn chế của AI

·       Vấn đề đạo đức và quyền riêng tư: AI thu thập và xử lý khối lượng dữ liệu khổng lồ, dẫn đến nguy cơ xâm phạm quyền riêng tư. Một số quyết định của AI đôi khi thiếu minh bạch, gây khó khăn trong việc xác định trách nhiệm. Đặc biệt, nếu AI được sử dụng như 1 công cụ tránh đạo văn, tạo dữ liệu giả, và làm bài giúp sẽ gây ra những vấn đề nghiêm trọng về liêm chính học thuật.

·       Nguy cơ mất việc làm: Tự động hóa có thể khiến nhiều công việc truyền thống biến mất, tạo ra áp lực thất nghiệp, không chỉ ở các công việc chân tay mà cả ở các công việc trí óc, văn phòng. Bên cạnh đó, người lao động cần phải liên tục học hỏi, nâng cao kỹ năng để cạnh tranh với máy móc và thích ứng với môi trường lao động mới.

·       Hạn chế về tính sáng tạo và cảm xúc: AI mạnh về xử lý logic và dữ liệu, nhưng chưa thể thay thế khả năng sáng tạo, trực giác và cảm xúc của con người. Ngày nay AI có thể tạo ra những bức tranh, bài thơ, bản nhạc giúp con người. Tuy nhiên, việc lạm dụng sẽ làm giảm đi các tác phẩm chất lượng. Về lâu dài, vai trò của con người vẫn là trung tâm của hoạt động sáng tạo, AI khó có thể làm tốt như con người được.

·       Rủi ro về an ninh: AI có thể bị lợi dụng để tạo ra các cuộc tấn công mạng tinh vi, những lỗ hổng bảo mật khó dự đoán. Đặc biệt, với khả năng học và tự điều chỉnh hành vi, các hệ thống hỗ trợ bởi AI có thể dẫn đến nguy cơ mất quyền kiểm soát. Ngoài ra, công nghệ deepfake gây nguy cơ lan truyền thông tin giả mạo, ảnh hưởng nghiêm trọng đến xã hội.

3. Một số lời khuyên về sử dụng AI hiệu quả

Từ những phân tích về lợi ích và hạn chế trong việc sử dụng công cụ trí tuệ nhân tạo trên, ta cần phải học cách để sự dụng AI một cách hiệu quả và tránh sự lệ thuộc một cách quá mức vào công nghệ này. Một vài lời khuyên cho việc sử dụng AI một cách phù hợp có thể tóm tắt như sau:

·       Kết hợp AI với tri thức con người: AI nên được xem là công cụ hỗ trợ, không phải sự thay thế hoàn toàn. Người sử dụng cần kết hợp thông tin từ AI với kinh nghiệm và trực giác của mình để ra quyết định.

·       Đảm bảo tính minh bạch và đạo đức: Xây dựng các quy định rõ ràng về quyền riêng tư và trách nhiệm của người sử dụng khi ứng dụng các công cụ AI trong từng tình huống. Đặc biệt, cần chú trọng đến giá trị đạo đức khi sử dụng AI, để tránh hành vi gian lận hoặc gây hại cho xã hội. Tăng cường kiểm soát và điều chỉnh khi sử dụng AI trong thực tế.

·       Đầu tư vào đào tạo và nâng cao kỹ năng: Người sử dụng cần được trang bị kiến thức về CNTT, phân tích dữ liệu và các hiểu biết liên quan. Các trường đại học nên tích hợp môn học về AI vào chương trình đào tạo, đồng thời đưa ra các khuyến nghị về chuẩn mực sử dụng AI.

·       Ứng dụng AI phù hợp theo từng lĩnh vực cụ thể: Trong giáo dục: cần chọn và dùng AI để cá nhân hóa học tập, nhưng vẫn giữ vai trò dẫn dắt của giảng viên trong việc dạy, học và đánh giá khả năng tư duy của người học. Trong doanh nghiệp: cần triển khai các công cụ AI để tối ưu hóa vận hành, tăng hiệu quả kinh doanh, nhưng cũng cần hiểu rõ về tính 2 mặt của công nghệ này để có thể can thiệp, điều chỉnh khi cần, và nên có chiến lược quản trị rủi ro phù hợp.

Tóm lại, AI là một bước tiến công nghệ mang tính cách mạng, mở ra nhiều cơ hội để nâng cao năng suất công việc, hiệu quả quản lý, cải thiện chất lượng cuộc sống và thúc đẩy sự phát triển kinh tế – xã hội. Tuy nhiên, bên cạnh những lợi ích to lớn, AI cũng có nhiều hạn chế. Vì vậy, nếu không được sử dụng một cách có trách nhiệm, AI cũng có thể tạo ra những hệ lụy nghiêm trọng. Chúng ta cần hiểu rõ về hậu quả, trách nhiệm đạo đức và pháp lý của các quyết định đưa ra bởi/ dựa trên AI, và con người phải chịu trách nhiệm cuối cùng trong việc sử dụng và đưa ra các quyết định đó. Vì vậy, điều quan trọng nhất là biết cách khai thác AI như một công cụ hỗ trợ thông minh, đồng thời duy trì vai trò trung tâm của con người trong mọi quyết định. Có như vậy, AI mới có thể đồng hành cùng con người một cách hiệu quả và mang lại lợi ích thực sự cho chúng ta trong công việc và cuộc sống.

PGS.TS. Phạm Quốc Trung
(Khoa Quản lý Công nghiệp, Trường ĐHBK TP.HCM)

Giới thiệu một vài công cụ hữu ích cho chuyển đổi số

Giới thiệu một vài công cụ hữu ích cho chuyển đổi số

Gần đây, khi tìm tài liệu, phần mềm hỗ trợ cho việc giảng dạy các môn học mới như: Chuyển đổi số, Khoa học dữ liệu, Quản lý quy trình kinh doanh..., tôi tìm thấy một vài công cụ khá hay nên muốn chia sẻ để mọi người cũng tìm hiểu. Cụ thể là: phần mềm Dolibarr ERP CRM, phần mềm KNIME, và phần mềm ADONIS. Những phần mềm này có đặc điểm chung là miễn phí, có thể sử dụng cho giảng dạy, học tập, và đưa vào triển khai ứng dụng thực tế ở các Doanh nghiệp. Hơn nữa, các phần mềm này đều gắn liền với các tài liệu học tập, case study, cộng đồng thảo luận, và có kho video clip hướng dẫn sử dụng công cụ khá đầy đủ và chi tiết.

1/ Phần mềm Dolibarr ERP CRM: Đây là phần mềm mã nguồn mở, hỗ trợ việc triển khai các hệ thống thông tin tích hợp của doanh nghiệp. Phần mềm này được phát triển bởi cộng đồng mã nguồn mở, tập trung nhiều ở Pháp và các nước châu Âu, được khuyến nghị chính thức bởi chính phủ Pháp để sử dụng cho các công ty vừa và nhỏ, và được dịch thuật ra khá nhiều ngôn ngữ. Dolibarr có đầy đủ các module cần thiết cho việc quản lý quy trình của 1 doanh nghiệp vừa và nhỏ. Nó có đầy đủ các module như: bán hàng, mua hàng, sản xuất, tồn kho, kế toán, nhân sự, lịch biểu... Ngoài ra, nó còn tích hợp nhiều công cụ hữu ích khác, đặc biệt là module về quản lý tri thức giúp xây dựng kho tri thức của tổ chức. Chi tiết về phần mềm có thể xem tại link sau: https://www.dolibarr.org/ 

2/ Phần mềm KNIME: Đây là 1 công cụ rất hay và hữu ích cho việc phân tích dữ liệu và xây dựng các mô hình dự báo dưới dạng trực quan, kéo và thả. Công cụ này cực kỳ phù hợp để minh họa cho môn Khoa học Dữ liệu dạy cho SV khối ngành kinh tế, quản trị, bởi nó không đòi hỏi người học phải có kiến thức về lập trình, hay CSDL trước đó. Phần mềm cho phép thực hiện rất nhiều thao tác liên quan đến Business analyitcs, Data mining, và Data visualization. Kho ví dụ và các thư viện trực tuyến của KNIME cũng khá phong phú và giúp người mới học có thể nắm vững cách sử dụng công cụ một cách nhanh chóng. Ngoài ra, nó cũng cung cấp nhiều công cụ hỗ trợ tự học và kết nối với cộng động học tập để chia sẻ, trao đổi các kinh nghiệm về phân tích dữ liệu. Nó cũng có một phiên bản nâng cao có trả phí cho những ai muốn sử dụng Knime như một công cụ hành nghề của 1 khoa học gia dữ liệu chuyên nghiệp. Chi tiết về phần mềm này có thể xem tại link: https://www.knime.com/

3/ Phần mềm ADONIS và ADOIT: Đây là các công cụ hỗ trợ quản lý quy trình kinh doanh và kiến trúc hệ thống của một tổ chức, được phát triển bởi 1 trường Đại học ở Áo. Tôi đã biết đến phần mềm này khá lâu, và cũng đã có 1 bài viết giới thiệu về công cụ này trước đây. Tuy nhiên, phiên bản hiện tại của ADONIS đã có nhiều cải tiến và hoàn thiện hơn trước đây. VD: người dùng có thể sử dụng ADONIS trên nền tảng đám mây, nghĩa là không cần tải về máy và cài đặt như trước đây nữa. Ngoài ra, kết hợp giữa ADONIS và ADOIT sẽ hỗ trợ khá tốt cho các dự án chuyển đổi số, tối ưu hóa kiến trúc hệ thống thông tin và triển khai các dự án Digital Twin hay quản lý quy trình kinh doanh của tổ chức. Tài liệu học tập và các trang kết nối cộng đồng của công cụ này cũng khá phong phú, giúp người học có thể tìm hiểu về các khía cạnh kỹ thuật của công cụ, cũng như khả năng ứng dụng nó trong việc quản lý quy trình kinh doanh, hoặc hỗ trợ chuyển đổi số của tổ chức. Chi tiết về phần mềm này có thể xem tại link: https://adonis-community.com/

Trên đây là đôi nét giới thiệu sơ qua về 3 công cụ phần mềm mà tôi cho là rất hay và hữu ích cho việc học tập, giảng dạy, và ứng dụng trong thực tế liên quan đến chuyển đổi số và ứng dụng CNTT-VT trong bất kỳ một doanh nghiệp nào. Theo tôi, cách mạng công nghiệp 4.0 cần bắt đầu bằng những bước đi nhỏ, như là học hỏi và triển khai ứng dụng mới, có ý nghĩa vào quản trị doanh nghiệp, giải quyết 1 số vấn đề cụ thể, hơn là xem nó như một cụm từ thời thượng, hay nghĩ đến những công nghệ đao to búa lớn, như: AI, IoT, Robotics..., hoặc bị dẫn dắt bởi các cty phần mềm chuyên rao bán những sản phẩm mắc tiền. Điều cần yếu là mình phải biết bắt đầu từ đâu hay, vấn đề kinh doanh mình đang gặp và cần sự hỗ trợ của CNTT, hay cụ thể hơn là cần phải xác định được trình độ công nghệ hiện tại của DN hay ngành nghề mình đang hoạt động, từ đó mới có được lộ trình hay kế hoạch chuyển đổi số phù hợp. Hy vọng, những công cụ này sẽ hữu ích cho các đồng nghiệp, các học viên, SV, và các doanh nghiệp trong việc ứng dụng CNTT-VT vào thực tế, và có những bước đi thiết thực trong việc chuyển đổi số của doanh nghiệp mình.

PGS.TS. Phạm Quốc Trung, Khoa QLCN, ĐHBK-HCM

Giới thiệu phần mềm ADONIS để mô hình hóa quy trình kinh doanh

Giới thiệu phần mềm ADONIS để mô hình hóa quy trình kinh doanh

Tôi được biết đến phần mềm ADONIS này cách đây 3 năm, khi tham dự 1 hội thảo về Quản lý Tri thức ở ĐH. Vienna, Áo. Đây là phần mềm được phát triển bởi Bộ môn Công nghệ Tri thức (1 nhánh của khoa CNTT) của ĐH. Vienna. Phiên bản dùng cho giáo dục và hướng dẫn sử dụng của phần mềm này có thể được tải về miễn phí từ trang web sau http://www.adonis-community.com/

Mục tiêu của phần mềm là hỗ trợ 1 bộ công cụ giúp các doanh nghiệp mô hình hóa quy trình kinh doanh của mình (business process modelling). Nhìn bề ngoài, nó cũng tương tự như các phần mềm BPM khác, như: MS. Visio, Power Designer, Rational Rose... Tuy nhiên, ADONIS còn đi xa hơn các phần mềm trên nhờ khả năng phân tích mô hình và mô phỏng kết quả nhằm giúp cho việc tối ưu hóa mô hình đã có. Chằng hạn như, sau khi mô hình hóa, ADONIS còn cho phép người dùng đưa vào mô hình các thông số định lượng về thời gian xử lý của mỗi công đoạn, và sử dụng công cụ phân tích mô hình đính kèm với bộ phần mềm để có thể mô phỏng và đánh giá tính hiệu quả của mô hình. Trên cơ sở kết quả phân tích, người sử dụng có thể tái thiết kế lại quy trình kinh doanh theo hướng giảm thiểu chi phí và tối ưu hóa hiệu quả vận hành. Ngoài ra, nó cũng hỗ trợ các tính năng khác như: liên kết mô hình, thêm các chú thích vào mô hình (notation), nhập & xuất mô hình qua lại giữa các công cụ BPM phổ biến.

Xét về khả năng ứng dụng thực tế, đây là 1 phần mềm khá mạnh mẽ trong việc giúp các doanh nghiệp hiểu được quy trình kinh doanh hiện tại ở đơn vị mình, từ đó có kế hoạch chuẩn hóa quy trình kinh doanh và đề xuất các quy trình cải tiến. Trong bối cảnh Việt Nam, hiện nay các doanh nghiệp quy mô nhỏ chiếm đa số (hơn 90% tổng số doanh nghiệp), trong đó đa phần là chưa có các quy trình kinh doanh chuẩn hóa, mô hình quản lý còn theo phong cách tùy tiện, kiểu gia đình... Chính vì vậy, khi hội nhập với cuộc cạnh tranh toàn cầu, các doanh nghiệp Việt Nam cần phải nhanh chóng chuẩn hóa các quy trình kinh doanh của mình nhằm tăng cường năng lực cạnh tranh. Hơn nữa, việc ứng dụng CNTT trong hoạt động của các tổ chức ngày càng trở nên 1 nhu cầu bức thiết để đảm bảo sự tồn tại và phát triển bền vững của các doanh nghiệp, mà trong đó yếu tố quan trọng đảm bảo sự thành công của việc ứng dụng HTTT hiện đại là 1 quy trình kinh doanh minh bạch, rõ ràng và hiệu quả.

Theo thống kê của các đơn vị tư vấn triển khai các dự án ERP, nguyên nhân lớn nhất cho việc thất bại khi triển khai dự án ERP ở các DNVN là do thiếu 1 quy trình kinh doanh chuẩn hóa. Chính vì vậy, đa phần các đơn vị tư vấn đều khuyến khích các DN triển khai ERP nên tiến hành chuẩn hóa quy trình kinh doanh trước khi (hoặc song song với) triển khai hệ thống ERP để đảm bảo sự thành công của dự án. Vì vậy, việc tìm hiểu và ứng dụng phần mềm mô hình hóa và phân tích quy trình kinh doanh như ADONIS là rất quan trọng đối với các DNVN có ý định triển khai các dự án tin học hóa hay các HTTT hiện đại như ERP, SCM, CRM...

Ở mức độ vĩ mô, nước ta đang ở một bước chuyển đổi trong việc định hướng mô hình phát triển kinh tế của đất nước. Nhà nước đang kêu gọi tái cấu trúc khối doanh nghiệp nhà nước, ngân hàng và các hoạt động đầu tư công. Việc ứng dụng 1 giải pháp CNTT như sử dụng phần mềm ADONIS, cũng có thể giúp các nhà hoạch định chính sách phần nào thấy được bức tranh tổng thể của các quy trình, thủ tục, cơ chế hiện tại, từ đó, phân tích bằng các công cụ định lượng, mô phỏng lời giải và tìm ra được phương án tốt nhất cho việc tái cấu trúc nền kinh tế. Đó là kỳ vọng lớn hơn mà cách tiếp cận này hy vọng có thể đóng góp cho quá trình tìm ra 1 mô hình hoạt động tốt hơn cho nền kinh tế quốc gia. Từ đó, góp phần đưa đất nước vượt qua những khó khăn hiện tại và mở ra 1 lộ trình phát triển mới bền vững hơn và nhanh chóng hơn.

SG, tháng 4/2012
Phạm Quốc Trung, PhD.