Trí tuệ nhân tạo – những lợi ích và hạn chế

 

Trong kỷ nguyên số, Trí tuệ nhân tạo (AI) đã trở thành một trong những công nghệ có sức ảnh hưởng mạnh mẽ nhất đến mọi lĩnh vực của đời sống xã hội. Từ giáo dục, y tế, sản xuất cho đến thương mại điện tử, AI đang dần thay đổi cách chúng ta làm việc, học tập và ra quyết định. Tuy nhiên, bên cạnh những lợi ích vượt trội, AI cũng đặt ra không ít thách thức và hạn chế cần được nhìn nhận một cách khách quan khi sử dụng nó trên thực tế. Điều quan trọng là chúng ta cần tránh cái nhìn cực đoan về AI, hoặc quá thần tượng nó (như đề xuất đưa AI vào dạy ở bậc tiểu học) và chỉ thấy những lợi ích tuyệt vời mà quên mất những hiểm họa bên dưới, hoặc quá đề phòng và lo sợ các tác động tiêu cực của AI (như cấm đoán việc sử dụng), lo ngại AI chiếm mất việc làm, học sinh mất khả năng suy nghĩ độc lập, con người bị kiểm soát bởi máy móc… mà không nhận ra những tiềm năng to lớn của công nghệ này. Dưới đây là tóm tắt một vài lợi ích và hạn chế của AI để chúng ta cùng hiểu một cách toàn diện về AI, từ đó có những quyết định sử dụng công nghệ này một cách đúng đắn, nhằm đạt được hiệu quả trong học tập và làm việc.

1. Những lợi ích của AI

·       Trong quản lý và ra quyết định: AI hỗ trợ phân tích dữ liệu lớn (Big Data) nhanh chóng, giúp nhà quản lý đưa ra quyết định chính xác hơn. Các hệ thống dự báo dựa trên AI có thể nhận diện xu hướng thị trường, hành vi khách hàng, từ đó tối ưu hóa chiến lược kinh doanh.

·       Trong giáo dục: AI tạo ra các nền tảng học tập cá nhân hóa, kết hợp với e-learning, AI giúp sinh viên học theo tốc độ và phong cách học tập của riêng mình. AI cũng có thể là công cụ chấm điểm tự động và là trợ lý ảo giúp giảng viên tiết kiệm thời gian, tập trung vào việc phát triển nội dung bài giảng và tương tác với người học.

·       Trong y tế: AI hỗ trợ bác sĩ trong việc chẩn đoán bệnh qua hình ảnh y khoa (như X-quang, MRI) với độ chính xác cao. Ngoài ra, các hệ thống AI có thể dự đoán nguy cơ bệnh tật dựa trên hồ sơ sức khỏe của bệnh nhân, giúp bệnh viện đưa ra các biện pháp phòng ngừa sớm.

·       Trong sản xuất và logistics: Robot AI giúp tăng năng suất, giảm sai sót trong dây chuyền sản xuất, đặc biệt đối với các công việc nặng nhọc, nguy hiểm mà công nhân con người không muốn làm. Bên cạnh đó, AI còn giúp tối ưu hóa chuỗi cung ứng, lên kế hoạch sản xuất, quản lý kho, giảm chi phí vận hành và nâng cao hiệu quả phân phối, giao hàng.

·       Trong đời sống hàng ngày: Các trợ lý ảo (như chatbot, voice assistant) giúp con người xử lý công việc nhanh hơn, hiệu quả hơn. Ngoài ra, AI trong thương mại điện tử còn giúp gợi ý các sản phẩm phù hợp theo nhu cầu khách hàng, giúp nâng cao trải nghiệm khách hàng.

2. Một vài hạn chế của AI

·       Vấn đề đạo đức và quyền riêng tư: AI thu thập và xử lý khối lượng dữ liệu khổng lồ, dẫn đến nguy cơ xâm phạm quyền riêng tư. Một số quyết định của AI đôi khi thiếu minh bạch, gây khó khăn trong việc xác định trách nhiệm. Đặc biệt, nếu AI được sử dụng như 1 công cụ tránh đạo văn, tạo dữ liệu giả, và làm bài giúp sẽ gây ra những vấn đề nghiêm trọng về liêm chính học thuật.

·       Nguy cơ mất việc làm: Tự động hóa có thể khiến nhiều công việc truyền thống biến mất, tạo ra áp lực thất nghiệp, không chỉ ở các công việc chân tay mà cả ở các công việc trí óc, văn phòng. Bên cạnh đó, người lao động cần phải liên tục học hỏi, nâng cao kỹ năng để cạnh tranh với máy móc và thích ứng với môi trường lao động mới.

·       Hạn chế về tính sáng tạo và cảm xúc: AI mạnh về xử lý logic và dữ liệu, nhưng chưa thể thay thế khả năng sáng tạo, trực giác và cảm xúc của con người. Ngày nay AI có thể tạo ra những bức tranh, bài thơ, bản nhạc giúp con người. Tuy nhiên, việc lạm dụng sẽ làm giảm đi các tác phẩm chất lượng. Về lâu dài, vai trò của con người vẫn là trung tâm của hoạt động sáng tạo, AI khó có thể làm tốt như con người được.

·       Rủi ro về an ninh: AI có thể bị lợi dụng để tạo ra các cuộc tấn công mạng tinh vi, những lỗ hổng bảo mật khó dự đoán. Đặc biệt, với khả năng học và tự điều chỉnh hành vi, các hệ thống hỗ trợ bởi AI có thể dẫn đến nguy cơ mất quyền kiểm soát. Ngoài ra, công nghệ deepfake gây nguy cơ lan truyền thông tin giả mạo, ảnh hưởng nghiêm trọng đến xã hội.

3. Một số lời khuyên về sử dụng AI hiệu quả

Từ những phân tích về lợi ích và hạn chế trong việc sử dụng công cụ trí tuệ nhân tạo trên, ta cần phải học cách để sự dụng AI một cách hiệu quả và tránh sự lệ thuộc một cách quá mức vào công nghệ này. Một vài lời khuyên cho việc sử dụng AI một cách phù hợp có thể tóm tắt như sau:

·       Kết hợp AI với tri thức con người: AI nên được xem là công cụ hỗ trợ, không phải sự thay thế hoàn toàn. Người sử dụng cần kết hợp thông tin từ AI với kinh nghiệm và trực giác của mình để ra quyết định.

·       Đảm bảo tính minh bạch và đạo đức: Xây dựng các quy định rõ ràng về quyền riêng tư và trách nhiệm của người sử dụng khi ứng dụng các công cụ AI trong từng tình huống. Đặc biệt, cần chú trọng đến giá trị đạo đức khi sử dụng AI, để tránh hành vi gian lận hoặc gây hại cho xã hội. Tăng cường kiểm soát và điều chỉnh khi sử dụng AI trong thực tế.

·       Đầu tư vào đào tạo và nâng cao kỹ năng: Người sử dụng cần được trang bị kiến thức về CNTT, phân tích dữ liệu và các hiểu biết liên quan. Các trường đại học nên tích hợp môn học về AI vào chương trình đào tạo, đồng thời đưa ra các khuyến nghị về chuẩn mực sử dụng AI.

·       Ứng dụng AI phù hợp theo từng lĩnh vực cụ thể: Trong giáo dục: cần chọn và dùng AI để cá nhân hóa học tập, nhưng vẫn giữ vai trò dẫn dắt của giảng viên trong việc dạy, học và đánh giá khả năng tư duy của người học. Trong doanh nghiệp: cần triển khai các công cụ AI để tối ưu hóa vận hành, tăng hiệu quả kinh doanh, nhưng cũng cần hiểu rõ về tính 2 mặt của công nghệ này để có thể can thiệp, điều chỉnh khi cần, và nên có chiến lược quản trị rủi ro phù hợp.

Tóm lại, AI là một bước tiến công nghệ mang tính cách mạng, mở ra nhiều cơ hội để nâng cao năng suất công việc, hiệu quả quản lý, cải thiện chất lượng cuộc sống và thúc đẩy sự phát triển kinh tế – xã hội. Tuy nhiên, bên cạnh những lợi ích to lớn, AI cũng có nhiều hạn chế. Vì vậy, nếu không được sử dụng một cách có trách nhiệm, AI cũng có thể tạo ra những hệ lụy nghiêm trọng. Chúng ta cần hiểu rõ về hậu quả, trách nhiệm đạo đức và pháp lý của các quyết định đưa ra bởi/ dựa trên AI, và con người phải chịu trách nhiệm cuối cùng trong việc sử dụng và đưa ra các quyết định đó. Vì vậy, điều quan trọng nhất là biết cách khai thác AI như một công cụ hỗ trợ thông minh, đồng thời duy trì vai trò trung tâm của con người trong mọi quyết định. Có như vậy, AI mới có thể đồng hành cùng con người một cách hiệu quả và mang lại lợi ích thực sự cho chúng ta trong công việc và cuộc sống.

PGS.TS. Phạm Quốc Trung
(Khoa Quản lý Công nghiệp, Trường ĐHBK TP.HCM)